محیی‌الدین محمد چیویزادهمحییالدین محمد فرزند الیاس بزرگ خاندان چیوی‌زاده، یکی از صاحب منصبان قضاوت در دوره عثمانی بود. ۱ - پیشینهوی در ۸۹۶ در ولایت مَنْتَشا (در جنوب‌غربی آناطولی) به‌دنیا آمد. [۱]
احمد بن مصطفی طاشکوپری زاده، حدائق الشقائق (ترجمه شقائق نعمانیه)، ج۱، ص۴۴۶، ترجمه مجدی محمدافندی، استانبول: دارالدعوة، ۱۹۸۹.
لکنوی، [۲]
عبدالحی بن عبدالحلیم لکنوی، الفوائد البهیة فی تراجم الحنفیة، ج۱، ص۲۱۲، کراچی ۱۳۹۳.
نام پدرش را محمد بن الیاس ذکر کرده است که مدرّس علوم دینی و نخستین استاد محیی‌الدین بود، اما در بیش‌تر منابع، [۳]
نجم‌الدین محمد بن محمد غزّی، الکواکب السائرة باعیان المئة العاشرة، ج۲، ص۲۸، چاپ جبرائیل سلیمان جبور، بیروت ۱۹۷۹.
[۴]
احمد بن مصطفی طاشکوپری زاده، الشقائق النعمانیة فی علماء الدولة العثمانیة، ج۱، ص۲۶۵، بیروت ۱۳۹۵/۱۹۷۵.
نام وی محیی‌الدین محمد و نام پدرش الیاس ذکر شده است.محیی‌الدین در خردسالی پدرش را از دست داد و تحت حمایت عمویش، مصطفی افندی، که با مادر او ازدواج کرده بود، قرار گرفت و همراه او به استانبول رفت. ۲ - فعالیت علمیوی در آن‌جا نزد سعدی چلپی‌افندی، محیی‌الدین افندی فناری‌زاده، محمدپاشا و قره‌بالی درس خواند و مُعید درس قره‌بالی شد. پس از آن، در مدارس شهرهای اَدِرنه، بورسه، چورلی و استانبول به تدریس پرداخت. [۵]
احمد بن مصطفی طاشکوپری زاده، الشقائق النعمانیة فی علماء الدولة العثمانیة، ج۱، ص۲۶۵ـ۲۶۶، بیروت ۱۳۹۵/۱۹۷۵.
سپس در امتحان مدرّسی یکی از مدارس ثَمان (مدارس هشت‌گانه‌ای که سلطان محمدفاتح در استانبول بنا کرد و مرکز تحصیلات عالی بود) شرکت نمود و رساله‌اش ممتاز شناخته شد، اما چون در این رساله بر کتاب تغییرالتَّنقیح (در اصول فقه)، تألیف شیخ‌الاسلام کمال پاشازاده، ایراداتی گرفته بود، مورد غضب او قرار گرفت و از تدریس در مدارس ثمان محروم گردید؛ از این‌رو، در مدرسه‌ای در مجاورت ادرنه به تدریس پرداخت و پس از مدتی، مدرّس مدارس ثمان شد. [۶]
احمد بن مصطفی طاشکوپری زاده، الشقائق النعمانیة فی علماء الدولة العثمانیة، ج۱، ص۳۹۶ـ۳۹۷، بیروت ۱۳۹۵/۱۹۷۵.
[۷]
احمد بن مصطفی طاشکوپری زاده، حدائق الشقائق (ترجمه شقائق نعمانیه)، ج۱، ص۴۴۷ـ۴۴۸، ترجمه مجدی محمدافندی، استانبول: دارالدعوة، ۱۹۸۹.
۳ - شاگردانمحمد بن عبدالوهاب بن عبدالکریم، شاه‌محمد بن حزم، شیخ‌محرّم بن محمد، پرویز عبداللّه و احمد شمس‌الدین افندی قاضی‌زاده از شاگردان او بودند. [۸]
احمد بن مصطفی طاشکوپری زاده، الشقائق النعمانیة فی علماء الدولة العثمانیة، ج۱، ص۳۸۴، بیروت ۱۳۹۵/۱۹۷۵.
[۹]
احمد بن مصطفی طاشکوپری زاده، الشقائق النعمانیة فی علماء الدولة العثمانیة، ج۱، ص۴۰۰، بیروت ۱۳۹۵/۱۹۷۵.
[۱۰]
احمد بن مصطفی طاشکوپری زاده، الشقائق النعمانیة فی علماء الدولة العثمانیة، ج۱، ص۴۷۸، بیروت ۱۳۹۵/۱۹۷۵.
[۱۱]
احمد بن مصطفی طاشکوپری زاده، الشقائق النعمانیة فی علماء الدولة العثمانیة، ج۱، ص۴۹۷، بیروت ۱۳۹۵/۱۹۷۵.
[۱۲]
تاریخ منابع نجوم در دوره عثمانی، ج۱، ص۱۸۹.
۴ - فعالیت اجتماعیچیویزاده در ۹۳۴ قاضی مصر و در ۹۴۴ قاضی عسکر آناطولی (بخش آسیایی حکومت عثمانی) شد. او در زمان سلطان سلیمان قانونی در ۹۴۵، به منصب شیخ‌الاسلامی رسید و در ۹۴۸ یا ۹۴۹ به فرمان سلطان از این سمت عزل گردید. [۱۳]
نجم‌الدین محمد بن محمد غزّی، الکواکب السائرة باعیان المئة العاشرة، ج۲، ص۲۸، چاپ جبرائیل سلیمان جبور، بیروت ۱۹۷۹.
به گزارش کیدو، [۱۴]
اکرم کیدو، مؤسسة شیخ الاسلام فی الدولة العثمانیة، ج۱، ص۴۶، ترجمة هاشم ایوبی، طرابلس ۱۴۱۳/۱۹۹۲.
وی نخستین شیخ‌الاسلام حکومت عثمانی بود که از سمت خود عزل شد.بعضی سبب عزل او را انتقاد بسیار او از بزرگان تصوف، مانند جلال‌الدین رومی و محیی‌الدین ابن‌عربی، دانسته‌اند، اما به نظر برخی دیگر، فتواهای نامتعارف او از نظر فقه حنفی (مانند مخالفت با جواز وقفِ نُقود و نیز مسح از روی پاپوش)، سبب اختلاف نظر وی با دیگر علما و در رأس آنان ابوالسعود افندی شد و مجادلات بسیاری پدید آورد؛ از این‌رو، سلطان سلیمان از گروهی از علما خواست تا فتواهای چیوی‌زاده را بررسی کنند و پس از حکم آنان به خطای او در فتواهایش، وی را برکنار کرد. [۱۵]
نجم‌الدین محمد بن محمد غزّی، الکواکب السائرة باعیان المئة العاشرة، ج۲، ص۲۸، چاپ جبرائیل سلیمان جبور، بیروت ۱۹۷۹.
[۱۶]
اکرم کیدو، مؤسسة شیخ الاسلام فی الدولة العثمانیة، ج۱، ص۴۶ـ۴۷، ترجمة هاشم ایوبی، طرابلس ۱۴۱۳/۱۹۹۲.
محیی‌الدین محمد پس از عزل، به حج رفت و پس از بازگشت از این سفر ، به تدریس در یکی از مدارس ثمان پرداخت. وی در ۹۵۰ به جای ابوالسعود افندی ــکه شیخ‌الاسلام شده بودــ قاضی عسکر روم‌ایلی (بخش اروپایی حکومت عثمانی) شد. ۵ - وفاتمحییالدین در ۹۵۴ وفات کرد و در مقبره منسوب به ابوایوب انصاری در استانبول به خاک سپرده شد. [۱۷]
احمد بن مصطفی طاشکوپری زاده، الشقائق النعمانیة فی علماء الدولة العثمانیة، ج۱، ص۲۶۶، بیروت ۱۳۹۵/۱۹۷۵.
[۱۸]
احمد بن مصطفی طاشکوپری زاده، حدائق الشقائق (ترجمه شقائق نعمانیه)، ج۱، ص۴۴۶، ترجمه مجدی محمدافندی، استانبول: دارالدعوة، ۱۹۸۹.
[۱۹]
احمد بن مصطفی طاشکوپری زاده، حدائق الشقائق (ترجمه شقائق نعمانیه)، ج۱، ص۴۴۸، ترجمه مجدی محمدافندی، استانبول: دارالدعوة، ۱۹۸۹.
۶ - شخصیت محییالدینطاشکوپریزاده [۲۰]
احمدبن مصطفی طاشکوپری زاده، الشقائق النعمانیة فی علماء الدولة العثمانیة، ج۱، ص۲۶۶، بیروت ۱۳۹۵/۱۹۷۵.
وی را فردی متواضع و نیکوسیرت، حافظ قرآن و مسلط بر علم فقه و حدیث و تفسیر معرفی کرده است.۶.۱ - آثارآثار چیوی زاده عبارت‌اند از: مجموعة الفتاوی که فتواهای او به زبان ترکی و عربی است، الایثار لحلّ المختار فی فروع الحنفیة (المختار اثر ابن‌بلدحی موصلی، فقیه حنفی، متوفی ۶۸۳)، حُسْن القاری فی التجوید، میزانُ المُدَّعیین فی اِقامَةِ البَینَتَین، [۲۱]
اسماعیل بغدادی، ایضاح المکنون، ج۲، ستون ۴۳۹، در حاجی‌خلیفه، ج۴.
[۲۲]
اسماعیل بغدادی، هدیةالعارفین، ج۲، ستون ۲۴۲، در حاجی‌خلیفه، ج۶.
[۲۳]
کارل بروکلمان، تاریخ الادب العربی، ج۹، ص۳۳۱، نقله الی العربیة عمر صابر عبدالجلیل، (قاهره) ۱۹۹۵.
[۲۴]
کارل بروکلمان، تاریخ الادب العربی، ج۹، ص۳۳۱، ج۹، نقله الی العربیة عمر صابر عبدالجلیل، (قاهره) ۱۹۹۵.
[۲۵]
صلاح‌الدین محمد خیمی، ج۲، ص۱۵، فهرس مخطوطات دارالکتب الظاهریة: الفقه الحنفی، دمشق ۱۹۸۰ـ۱۹۸۱.
رسالةٌ فی وقف الدَّراهم و الدنانیر علی رسالة ابی‌السعود، رسالةٌ فی المسح علی الخُفَّین، رسالةٌ فی حَقِّ الدَّوَران (درباره سماع صوفیان) و رسالةٌ فی الحدود والتعزیر. [۲۶]
کارل بروکلمان، تاریخ الادب العربی، ج۹، ص۳۴۱، ج۹، نقله الی العربیة عمر صابر عبدالجلیل، (قاهره) ۱۹۹۵.
زرکلی [۲۷]
خیرالدین زرکلی، الاعلام، ج۶، ص۴۰، بیروت ۱۹۹۹.
رسالةٌ فی تحریر دعوی‌الملک، در علم فقه، را نیز از تألیفات او برشمرده است.به گفته طاشکوپری‌زاده، [۲۸]
احمد بن مصطفی طاشکوپری زاده، الشقائق النعمانیة فی علماء الدولة العثمانیة، ج۱، ص۲۶۶، بیروت ۱۳۹۵/۱۹۷۵.
وی بر چند کتاب حاشیه نوشته است که مشهور نیستند.۶.۲ - داماد چیوی زادهداماد چیوی زاده، حامد افندی، از عالمان مشهور بود که به منصب شیخ‌الاسلامی رسید. ۷ - فهرست منابع(۱) ابن‌طولون، قضاة دمشق، چاپ صلاح‌الدین منجّد، دمشق ۱۹۵۶. (۲) کارل بروکلمان، تاریخ الادب العربی، ج۹، نقله الی العربیة عمر صابر عبدالجلیل، (قاهره) ۱۹۹۵. (۳) اسماعیل بغدادی، ایضاح المکنون، ج۲، در حاجی‌خلیفه، ج۴. (۴) اسماعیل بغدادی، هدیةالعارفین، ج۲، در حاجی‌خلیفه، ج۶. (۵) محمد ثریا، سجل عثمانی، استانبول ۱۳۰۸ـ۱۳۱۵/ ۱۸۹۰ـ۱۸۹۷، چاپ افست انگلستان ۱۹۷۱. (۶) حاجی‌خلیفه. (۷) صلاح‌الدین محمد خیمی، فهرس مخطوطات دارالکتب الظاهریة: الفقه الحنفی، دمشق ۱۹۸۰ـ۱۹۸۱. (۸) خیرالدین زرکلی، الاعلام، بیروت ۱۹۹۹. (۹) احمد صدقی علی شقیرات، تاریخ مؤسسة شیوخ الاسلام فی العهد العثمانی: ۸۲۸ـ۱۳۴۱ه = ۱۴۲۵ـ۱۹۲۲م، اربد، اردن ۱۴۲۳/۲۰۰۲. (۱۰) شیخی محمد افندی، وقایع الفضلاء، در شقائق نعمانیه و ذیللری، چاپ عبدالقادر اوزجان، استانبول: دارالدعوة، ۱۹۸۹م. (۱۱) احمدبن مصطفی طاشکوپری زاده، حدائق الشقائق (ترجمه شقائق نعمانیه)، ترجمه مجدی محمدافندی، استانبول: دارالدعوة، ۱۹۸۹. (۱۲) احمدبن مصطفی طاشکوپری زاده، الشقائق النعمانیة فی علماء الدولة العثمانیة، بیروت ۱۳۹۵/۱۹۷۵. (۱۳) محمدبن یحیی عطائی، حدائق الحقائق فی تکملة الشقائق، در شقائق نعمانیه و ذیللری، همان. (۱۴) نجم‌الدین محمدبن محمد غزّی، الکواکب السائرة باعیان المئة العاشرة، چاپ جبرائیل سلیمان جبور، بیروت ۱۹۷۹. (۱۵) اکرم کیدو، مؤسسة شیخ الاسلام فی الدولة العثمانیة، ترجمة هاشم ایوبی، طرابلس ۱۴۱۳/۱۹۹۲. (۱۶) عبدالحی‌بن عبدالحلیم لکنوی، الفوائد البهیة فی تراجم الحنفیة، کراچی ۱۳۹۳؛ ۸ - پانویس
۹ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «خاندان چیوی‌زاده»، شماره۵۶۳۳. |